De breedte en verscheidenheid van de Japanse vormgeving door de eeuwen heen is moeilijk te vangen in een paar meesterwerken. Natuurlijk kan men, door in te zoomen op een tijd en plaats, de metaforen, symbolen en verfijningen van de Japanse kunst in elk tijdperk beginnen te begrijpen.
Van de beroemde (en ironisch genoeg steeds veranderende) Hokusai tot de hedendaagse moderne illustraties in anime en manga, volgt hier een kleine opfrissing van het scala en de details van Japanse tekeningen en illustraties, die elk hun eigen unieke verhaal te vertellen hebben.
1. UIT SHOHEI OTOMO’S TENTOONSTELLING ORA ORA, 2017
Shohei Otomo, zoon van Akira’s Katushiro Otomo, tekent bijna uitsluitend met een balpen. Hij geeft niet alleen de voorkeur aan de esthetiek, maar ook aan de bescheiden prijs van 80 yen. Deze tekening van een met een mes zwaaiend schoolmeisje komt uit zijn tentoonstelling Ora Ora uit 2017.
Ora Ora Ora is een schreeuw van angst, een geluid dat te horen is in een vechtscène in een anime of manga. Deze toepasselijke titel illustreert Shohei’s rebelse cyberpunk-stijl, die moderne westerse clichés en percepties van Japan combineert met elementen van traditionele Japanse kunst.
Hij beschrijft de stad Tokio als “verstikkend” en “stressvol”, en zijn kunst weerspiegelt dit gevoel in haar chaos, energie en symboliek. “…Onder de oppervlakte is er veel ongeluk,” zei hij in een interview met ABC in Australië over zijn geboorteland Tokio.
In hetzelfde interview maakt Shohei er luchtig over dat hij vindt dat Japanse volwassenen “kinderen verwaarlozen”. Ora Ora Ora’s tekeningen zijn een soort wraakfantasie waarin kinderen hun onafhankelijkheid en macht terugwinnen. Elke illustratie duurt ongeveer een maand.
2. ZESTIEN ARHATS DOOR GESSEN, DATUM ONBEKEND.
De kunstenaar en monnik Gessen (1741-1809) stond bekend om zijn bereidheid om op verschillende oppervlakken te schilderen, zelfs op de rok van een geisha. Er wordt gezegd dat hij vaak aandrong op vooruitbetaling. Zijn populariteit groeide, en hoewel zijn werken in kwaliteit varieerden, lijkt het erop dat zijn gretigheid om de hoogste prijs te krijgen was zodat hij de behoeftigen kon voeden.
Gessen studeerde bij Sakura Sekkan en andere schilders die zijn belangstelling voor nieuwe schilderstijlen, waaronder westerse invloeden, leken te delen. Deze tekening, Zestien Arhats, verbeeldt de zestien legendarische mannen uit de boeddhistische traditie die de leer van de Boeddha kregen toevertrouwd voordat hij naar het Nirvana vertrok.
Interessant is dat de legende is uitgebreid tot achttien arhats in China, maar de zestien arhats zijn nog steeds symbolen van verering en voorbeeldig gedrag in Japan. Gessen maakte deze tekening in inkt op papier.
3. LEPEL DOOR HIDEMI ITO, 2017
Zachte pastels en schaduwen onderstrepen de onschuld en eenvoud van Hidemi Ito’s moderne boodschap. In deze illustratie is de gebogen lepel een resultaat van ESP, een soort hersencontrole op matrixniveau die zich leent voor de zintuigen van het meisje dat Ito afbeeldt.
Ondanks de speelse en nieuwsgierige sfeer van Ito’s tekening, is er ook een soort intensiteit die de meisjes opslokt in concentratie, waardoor de kijker zich afvraagt hoe de lepel in haar voordeel is gemanipuleerd.
Volgens Ito is haar werk geïnspireerd door films en haar verbeelding. Ze zei dat de ideeën achter de meisjes en hun ESP voortkomen uit een “romantisch gevoel” om de wereld en haar mysteries te interpreteren. De ronde vorm van de lichamen en de nadruk op jonge vrouwen roepen herinneringen op aan nihonga of bijinga, maar Hidemi zegt dat de invloed daarvan onbewust moet zijn.
In het werk Unsafe Day uit de tentoonstelling van 2017 lijkt het een rebellie tegen de hedendaagse dwang om moeilijkheden te verdoezelen en te zeggen dat alles in orde is. In Hidemi’s tekening worden vrouwelijke boodschappers gebruikt om moderne spanning op een “subtiele” manier over te brengen.
“Als ik teken, wil ik een moment overbrengen dat niet met taal kan worden beschreven. Een gevoel dat ik voel”. Dat zegt ze. Hidemi Ito is een van de vele grote Japanse vrouwelijke artiesten die je moet kennen!
4. BLOEMENMAND IN DOOR UEMURA SHOEN, 1915
Uemura Shoen was het pseudoniem van de ongelooflijk succesvolle kunstenaar Uemura Tsune uit Kyoto. Flower Basket I blijkt een schets in inkt op papier te zijn van de beroemde zijden schilderij kleur Flower Basket.
Uemura tekende meestal in de bijin-ga stijl, hoewel ze ervoor koos gewone vrouwen te tekenen in plaats van hofkunstenaars en entertainers. “Flower Basket” is geïnspireerd op een Noh toneelstuk, een thema dat ook vaak in haar werk voorkomt. Uemura was de eerste vrouw die de prestigieuze Orde van Cultuur ontving in een tijd dat vrouwen geen beroepsopleiding mochten volgen.
Ondanks de omstandigheden moedigde Uemura’s moeder, een weduwe die een theehuis runde, haar aan om door te gaan met schilderen en stuurde haar naar een schilderschool waar ze studeerde bij Suzuki Shonen.
5. TEKENING UIT SPIRITED AWAY VAN HAYAO MIYAZAKI (STUDIO GHIBLI)
Het hardcover kunstboek The Art of Miyazaki’s Spirited Away bevat verschillende schetsen van het originele storyboard, waaronder deze illustratie van een doorschijnende Chihiro die de brug naar het badhuis oversteekt. In een interview uit 2001 met Miyazaki in het Japanse tijdschrift Animage, uitte de Japanse animator zijn wens om een film te maken voor vijf jonge meisjes die kinderen waren van zijn familie vrienden.
“Dus vroeg ik me af of ik een film kon maken waarin zij de heldinnen zijn…” zegt Miyazaki, die er zeker van was dat de inhoud van de shojo manga niet overeenkwam met wat deze 10-jarige meisjes echt wilden zien en/of lezen.
Alle werken van Miyazaki zijn met de hand getekend. Hij deelt de fundamentele overtuiging dat de geest van animatie gebaseerd is op tekenen met de hand, een opvatting die hij in de loop der jaren heeft herhaald en die veel aandacht heeft opgeleverd voor het nauwgezette werk dat nodig is om animaties van zijn niveau te maken.
Miyazaki herinnert zich dat de reden dat hij het badhuis koos als plaats om het publiek in de verbeelding onder te dompelen, is dat het badhuis “mysterieus” is. Hij vraagt zich af hoe “leuk” het zou zijn als zo’n voorziening voor goden en geesten in onze wereld zou bestaan.
In deze illustratie ziet de kijker het begin van Chihiro, transparant van vorm maar nog niet van binnen bekend, zijn diepe innerlijk ontvouwend in het speelse en soms duistere badhuis dat hij op het punt staat te betreden.
6. RENSHO DE MONNIK RIJDT ZIJN PAARD OP EN NEER DOOR MATSUMURA GOSHUN, CA. 1784
Kumagai Naozane, een soldaat die zich herinnert wie hij in de Genpei-oorlog (1180-1185) heeft gedood, laat zijn leven in de materiële wereld varen en zoekt vrede door een boeddhistische sekte te volgen. Kumagai werd beschouwd als een held van de nationale burgeroorlog, en als een soort legende in de noh-spelen en haiku’s die zijn verhaal vertelden in een Japans masker.
Vol spijt deed hij afstand van zijn naam en werd Rensho (of Rensei) om de leer van het boeddhisme te volgen. Rensho, hier geïllustreerd door kunstenaar Matsumura Goshun, reist te paard van Kyoto naar de Kanto regio, en zijn omgekeerde houding symboliseert de gelofte die hij niet zal breken: de Boeddha nooit de rug toe te keren.
Deze beroemde Japanse illustratie van Goshun is getekend in de haigastijl, die meestal illustraties bij haiku-gedichten weergeeft. De eenvoudige stijl werd geïnspireerd door Goshun’s lessen van zijn leraren die nanga beoefenden, een traditionele Chinese schilderstijl waarvan de beoefenaars zichzelf vaak beschouwden als de literaire en intellectuele elite.
7. I HATE SUMMER DOOR SAKIYAMA, 2018
“I Hate Summer”, een illustratie van de jonge Japanse illustrator Sakiyama, herinnert aan enkele van de donkere thema’s in de vele ukiyo-e cartoons die de populaire cultuur in de late Edo-periode weerspiegelen.
Ukiyo-e had educatieve en erotische doeleinden, en onder deze thema’s waren spookachtige figuren die niet veel verschilden van Sakiyama’s personages in I Hate Summer, dat een demonachtig wezen voorstelt dat zijn mond opent om ons ’s nachts in zijn geheel op te slokken.
De kunstenaar zegt dat hij graag sferen creëert die zowel “onaangenaam” als “decadent” zijn. Sakiyama gebruikt voornamelijk digitale software zoals Photoshop en After Effects, en plaatst zijn personages in steden die zelfingenomen of decadent zijn, waar het wemelt van de monsters of moreel verdorven mensen.
Titels als “I Hate Summer” en andere als “I Wish It Was Always Midnight” suggereren een emotionele wereld waarin de kijker de fantasierijke schaduwen kan verkennen van werelden in werelden die uit elkaar vallen.
8. ICONISCHE TEKENING VAN SATURNUS, 12E EEUW
Doyo, of Saturnus, wordt hier afgebeeld als een man in een mantel met een stierenkop op zijn hoofd. Deze klassieke Japanse illustratie is nu gemonteerd als een hangende rol.
De planeet Saturnus maakte samen met negen van zijn tijdgenoten of “Negen Lichten” deel uit van het sterrensysteem dat in de 12e eeuw in Japan en China werd ingevoerd. Deze lichtbronnen verschenen voor het eerst in Indiase teksten die later werden opgenomen in de boeddhistische leer.
9. VROUW MET WARRIG HAAR DOOR CHIHIRO IWASAKI, 1946
Voordat ze bekend werd om haar aquarellen en prijzen won voor haar kinderboekillustraties, bleef de nog onbekende kunstenares Chihiro Iwasaki ’s avonds laat op met pen en papier. Deze tekening, Vrouw met rommelig haar, werd gemaakt toen Iwasaki terugkeerde naar Tokio na het einde van de Tweede Wereldoorlog.
Haar ouderlijk huis was tijdens de oorlog verwoest en ze moest worden geëvacueerd naar het huis van haar grootmoeder in Nagano. Deze tekening werd gemaakt onder leiding van de kunstenaars Iri Maruki en Toshiko Akamatsu, man en vrouw, die een werkplaats runden die deel uitmaakte van de Japanse Communistische Partij.
“Woman With Tousled Hair” (in het Engels) is een van de vele werken die ze maakte terwijl ze probeerde een succesvol schilder en illustrator te worden. Overdag werkte Iwasaki als schrijver en illustrator voor Jinmin Shimbun (People’s Newspaper), en ’s nachts maakte ze schetsen om dichter bij haar droom te komen.
10. SNEEUW DOOR UEMURA SHOEN, 1940
Uemura’s bijzondere aandacht voor stofdetails wordt hier geïllustreerd in een van haar vele sneeuwgerelateerde schilderijen. Uemura, erkend als een van de meest prominente nihonga-kunstenaars van haar tijd, stond bekend om haar gedetailleerde werk dat dat van haar mannelijke collega’s overtrof.
Als vrouw zou zij de vrouwelijke personages in haar schilderijen kracht hebben bijgezet door met kleine kleurentoetsen hun levendigheid te versterken en de tekeningen minder op gepolijste, onbeweeglijke poppen te laten lijken en meer op echte vrouwen die echte dingen doen in hun dagelijks leven.
In Sneeuw is wat rode verf te zien op haar gezicht, lippen en oorlellen, wat enige beweging toevoegt aan het stilstaande beeld en suggereert dat het onderwerp van het schilderij lichtjes gloeit terwijl zij stevig door de kou loopt. Uemura Shoen is een van onze top tien favoriete schilders in de Japanse kunst.
11. DRAGON GIRL #32 DOOR KATSUYA TERADA (RAKUGAKINGU)
Dragon Girl #32 is een van de vele lijntekeningen van dit unieke personage tot leven gebracht door de beroemde Katsuya Terada, ook bekend als Rakugakingu (de koning van de krijtjes), een passende naam voor de veelheid aan illustraties die hij maakt. Dit specifieke Drakenmeisje is een lijntekening op een houten plank met het opschrift “gemengde techniek op doek”.
Katsuya Terada is een veelzijdige illustrator die zich bezighoudt met zowel illustratie als digitale kunst en manga. Hij gebruikt vaak een zwarte markeerstift bij het maken van zijn volgende werk, maar hij kan ook een kleine iPad pakken en overdag urenlang schetsen.
Zijn grote werken, zoals Dragon Girl en Monkey King, komen naar hem toe terwijl hij tekent. In tegenstelling tot veel Japanse kunstenaars voor hem, laat hij zich nooit leiden door een schets, maar alleen door zijn verbeelding en de inspiratie of indrukken in zijn hoofd.
In een korte documentaire getiteld Katsuya Terada – Life Drawing zegt Terada: “Als ik begin te tekenen en voor een leeg stuk papier sta, denk ik altijd dat ik het niet zal kunnen afmaken”. Er is zoveel detail en hart dat op papier wordt overgebracht.
12. VOORLOPIGE TEKENING VAN DRIE HERTEN GEMONTEERD OP EEN HANGENDE ROL KLAVER SCHILDERIJ VAN BLOEIENDE
Dit tekenen en schilderen is uniek op een zeer collaboratieve manier. De tekening van de drie herten in het midden werd geïllustreerd door de beroemde Ogata Korin in de 18e eeuw. Het schilderij van een plant op de achtergrond werd een eeuw later voltooid door Suzuki Kitsu.
Beide kunstenaars gebruikten de Rinpa-stijl voor illustraties en beide werken zijn nog enigszins onafgewerkt, maar prachtig in hun eenvoudige warmte en associatie. Kitsu en de opdrachtgever van deze kunst waren “een eerbetoon aan Korin” en probeerden de kunst en studie van Rinpa nieuw leven in te blazen op dezelfde manier als Korin dat een eeuw eerder had gedaan.
13. KRAANVOGELS, DENNEN EN BAMBOE VAN OGATA KORIN, BEGIN 18E EEUW STRUIKEN VAN OGATA KORIN, 18E EEUW
Ogata Korin was een kunstenaar uit Kyoto die beroemd werd door zijn meesterschap in decoratieve schilderkunst. Korin kreeg een overvloedige opleiding, maar werd onterfd omdat hij een wet uit die tijd overtrad die verbood zilver en goud met het volk te delen. Nadat hij zijn erfenis verloor, keerde Korin terug naar zijn leven als schilder.
Deze illustratie, getiteld Cranes, Pines, and Bamboo, is waarschijnlijk een van zijn vroegste schetsen, die in de loop der jaren zijn samengevoegd tot een vouwdoek. Kraanvogels, dennen en bamboe worden beschouwd als symbolen van een lang leven, natuurlijke elementen die komen en gaan met de twee seizoenen die hier subtiel vertegenwoordigd zijn: lente en herfst.
Korin wordt geacht de traditionele Japanse schilderstijl van Rinpa, een kunstvorm waarin natuurlijke motieven zoals bloemen, planten en vogels centraal staan, nieuw leven in te blazen.
Rinpa werd beoefend in verschillende vormen, variërend van zeefdrukken, houtsneden, keramiek en zelfs kimono-textiel. Korin stond vooral bekend om het verfijnen van zijn Rinpa-techniek met kleurgradatie en het gebruik van goud.
14. DAISHOJIN BOSATSU TOEGESCHREVEN AAN TAKUMA TAMETO, 12E EEUW.
Deze goed bewaarde vroeg-Japanse tekening dateert uit de 12e eeuw en stelt een boeddhistische godheid voor met de naam Daishojin Bosatsu. Deze serene bodhisattva is een van de zestien beschermgoden.
De illustratie is een van de honderden die oorspronkelijk waren opgenomen in een album met iconografische illustraties van de metafysische wereld van de Diamond World Mandala, een bijzondere wereld die bijzonder belangrijk was voor de esoterische boeddhistische leer van de Japanse boeddhisten. Dit schilderij valt op door de kwaliteit van de tekening en de regenboogkleuren.
15. SCHETS VAN KATSUSHIKA HOKUSAI, 1836
Deze illustratie van de beroemde Katsushika Hokusai, oorspronkelijk bedoeld voor een prentenboek, toont een krijger genaamd Wada Heita Tamenaga die een slang steekt. Hoewel een reeks strijders aankondigde dat deze tekening zou worden gepubliceerd, is dat om onbekende redenen nooit gebeurd.
De illustraties zouden in de ukiyo-e traditie op houten planken zijn geplakt, maar tegenwoordig worden ze bewaard zoals ze zijn: dunne vellen papier. Hokusai, die wereldwijd bekend is om zijn iconische prent, Onder de golven bij Kanagawa, produceerde tijdens zijn leven duizenden werken. Voor zijn dood had hij zijn naam 30 keer veranderd.
Ten tijde van deze tekening, in 1836, stond hij bekend als Gakyou Roujin, wat ruwweg vertaald “De oude man die gek is op kunst” betekent. Het was in het laatste deel van zijn leven dat hij nadacht over zijn kunst en de invloed van leeftijd en ervaring op zijn werk.
Hij was een fervent illustrator en schilderde tot op hoge leeftijd, altijd gretig om zijn nieuwste schilderij, prent of schets te verbeteren.
