De katana, ook bekend als het ‘samoeraizwaard’, is het Japanse zwaard en wordt gedefinieerd als een enkelzijdig gekromd zwaard. De katana wordt beschouwd als het meest perfecte en effectieve handwapen dat de mens in de loop van de geschiedenis heeft ontwikkeld.
Katana’s combineren drie elementen:
Hun artistieke schoonheid als ambacht, de kracht waarmee je een lichaam in tweeën kunt splijten door alleen maar de schede te verwijderen, en de precisie waarmee je een haar in tweeën kunt splijten.
DE OORSPRONG VAN HET ZWAARD
Het Katana zwaard ontstond in de achtste eeuw na Christus. In die tijd ontwikkelde Japan zich tijdens de Heian periode (782-1184) en veranderde het systeem van confrontatie in de strijd. Gevechten te voet namen af en gevechten te paard kwamen in beeld en werden een belangrijk onderdeel van de strijd.
In deze situatie was het traditionele rechte zwaard “chokuto” niet effectief en daarom was het nodig een zwaard te ontwerpen dat voldeed aan de behoeften van soldaten die te paard vochten.
Volgens de legende was het de zwaardvechter Amakuni, die een groep smeden in dienst van de keizer leidde, die een nieuw model zwaard voorstelde. Amakuni was het beu om te zien hoe de zwaarden van de soldaten ten prooi vielen aan de vijand en was vastbesloten om een oplossing te vinden.
Hij bestudeerde de resten van de vernietigde zwaarden en concludeerde dat dit kwam doordat ze slecht gesmeed waren en braken wanneer ze harde voorwerpen zoals een harnas raakten. Het resultaat was het eerste lange, gebogen, eensnijdende zwaard. Zo ontstond het Tachi zwaard, de voorloper van de Katana.
Het fundamentele verschil tussen beide was hoe ze door krijgers werden gedragen: in de gordel hing de Tachi (‘obi’) met de rand naar beneden, terwijl de Katana met de rand naar boven zat.
Het Tachi-zwaard was echter niet bestand tegen de aanvallen van de Mongoolse cavalerie in de dertiende eeuw. Het zwaard was kwetsbaar en had een nieuw ontwerp nodig: de Katana. Dit zwaard is ontworpen om van onderaf te snijden, dankzij de trekkende beweging van het zwaard. De Katana ontstond tijdens de Kamakura periode (1185-1332) volgens sommige versies of tijdens de Nanpokucho periode (1334-1393) volgens andere.
Een belangrijke factor die bijdroeg tot de opkomst van de Katana was de verplaatsing van de keizerlijke hoofdstad van Kyoto naar Kamakura. De handelscontacten met China namen toe, wat Japan ertoe aanzette zijn smeedtechnieken te vernieuwen.
De zwaardmakerij beleefde een periode van glorie dankzij grote meestersmeden als Masamune, ook bekend als Nyudo Goro, die de katana perfectioneerde door de introductie van de smeedtechniek die bekend staat als “Shosu”.
“Shosu” combineerde zacht en hard staal, wat resulteerde in een katana die niet kon buigen of breken en waarvan de rand scherp genoeg was om door pantsers te snijden. Masamune zou katana klingen maken die vandaag de dag nog steeds als de beste van het land worden beschouwd.
Het maken van een katana is lang en ingewikkeld en wordt gekenmerkt door een sterke symbolische component. De ambachtslieden waren alchemisten die dankzij hun ervaring de geheimen van het metaal konden leren en deze van generatie op generatie konden doorgeven. De smid sprak een gebed uit tot de Boeddha voordat hij begon met het maken van elk zwaard, wat getuigde van de spiritualiteit die het hele smeedproces omringde.
KATANA NOMENCLATUUR
De Japanse katana heeft een aantal verschillende onderdelen in zijn nomenclatuur. De belangrijkste zijn de volgende:
- Habaki: (klingkraag): Kleine vierkante metalen kraag rond de basis van het lemmet.
- Hamon: (tempereerlijn): Een golvende lijn gevonden op de rand van het blad als gevolg van het vuur voor het temperen en afkoelen tijdens het kleilaagproces.
- Mune: (Rug): De achterste rand van het zwaardblad. Het is het deel van de kling dat niet scherp is.
- Kashira: (Pommel): Pommel gelegen aan de onderkant van het handvat.
- Kissaki: (Tip): De afgeronde punt van het zwaard. Het is het moeilijkste deel om te polijsten.
- Mei: De handtekening van de smid, meestal op de Nakago (handvat).
- Mekugi: Bamboe pinnen die fungeren als schroeven die de punt, “nakago”, op zijn plaats houden onder het handvat (tsuka). Deze pinnen moeten duurzaam zijn, maar flexibel genoeg om het zwaard bij een slag niet te breken.
- Menuki: kleine ornamenten of snijwerken (meestal dieren) aan de zijkant van het handvat. Traditioneel gebruikt om het type zwaardhouder aan te geven.
- Mune: (Rug): De achterste rand tegenover de snijkant.
- Nagasa: De lengte van de kling.
- Nakago: (Zijde): Het deel van het zwaard dat in het handvat gaat.
- Sageo: (Touw): Touw dat de schede aan de riem vastmaakt. (Op de schede)
- Same: (Stingray skin): Haaien- of pijlstaartroggenhuid onder de vlecht.
- Saya: (Schede): De schede van het zwaard die meestal gemaakt is van gelakt hout.
- Tsuba: (Beschermer): Handbescherming. Het is een kunstwerk op zich, gemaakt door de clans en dynastieën die verantwoordelijk zijn voor de Tsuba.
- Tsuka: (Handvat): Handvat gewikkeld in een doek of touw: tsukaito.
- Yokote: Lijn tussen de punt en de rest van het lemmet.
JAPANSE SAMOERAI
De geschiedenis van de Japanse katana is nauw verbonden met die van de samoerai krijgers. In de 12e eeuw, na gewelddadige botsingen tussen feodale families over de controle van 20 procent van de Japanse landbouwgrond, werd een nieuw politiek systeem ingevoerd, het Soghunado. De keizer was niet langer een symbolische figuur van soevereiniteit, maar de shoguns (militaire bevelhebbers) namen de macht in Japan over.
De shogun benoemde een reeks ‘soghus’ (gouverneurs) en gaf hen land in ruil voor hun loyaliteit. Na verloop van tijd werden de soghus omgedoopt tot daimyo. In die tijd ontstond de samoerai als een georganiseerde klasse en werd een erfelijke militaire kaste of klasse in dienst van een ‘daimyo’.
De samoerai moesten het grondgebied en de macht van hun meester beschermen. In ruil daarvoor kregen ze geld en bezittingen. Na verloop van tijd werden de samoerai een aparte sociale klasse en stichtten ze hun eigen dynastieën.
Samoerai ontwikkelden een leven van training en discipline, beheerst door een ethische gedragscode die bekend staat als ‘Bushido’ (de weg van de krijger). Loyaliteit, deugdzaamheid, eer en intelligentie waren de waarden die hun leven leidden.
Volgens Bushido was het leven voor de samoerai even eervol als de dood; voor een krijger was een eervolle dood beter dan een leven vol schande. Dit ideaal wordt goed samengevat in een 18e eeuws boek, Hagakure, waarin het gedrag van Japanse samoerai wordt beschreven: “De weg van de samoerai is door de dood”.
Het zwaard was het meest waardevolle bezit van de samoeraikrijger; het was zijn handelsmerk. Zozeer zelfs dat in 1588 het zwaard tot exclusief voorrecht van de samoerai werd verklaard.
De samoerai droeg twee of drie zwaarden bij zich: een kort zwaard, de Wakizashi, dat werd gebruikt om te snijden, een zeer gelijkaardig zwaard, de Tanto, waarvan de functie voornamelijk symbolisch was (meestal gebruikt voor het “hara-kiri”-ritueel) en het lange zwaard, de Katana.
Dit laatste is het wapen dat traditioneel met de krijger wordt geassocieerd als zijn heilig wapen en staat voor de morele waarden van de samoerai.
De komst van vuurwapens in de 19e eeuw leidde tot een afname van het gebruik van zwaarden. Dankzij enkele ambachtslieden in de tweede helft van de 20e eeuw werd het traditionele proces van het maken van katana’s echter hervat. Tegenwoordig is dit zwaard een icoon dat in heel Japan wordt vereerd en een heilig symbool van de Japanse cultuur.
HOE WORDT EEN JAPANSE KATANA GEMAAKT?
De grote zwaardmeesters van Japan waren meer alchemisten dan smeden. Het traditionele zwaardmaakproces was allesbehalve eenvoudig en vereiste een grondige kennis van chemische metallurgie. Tientallen ambachtslieden werkten maandenlang, soms langer, dag en nacht om één enkel blad te maken.
STAP 1: HET MAKEN VAN STAAL
Het basisstaal, tamahagane, wordt gemaakt door ijzerzand (zand dat ijzererts bevat) met houtskool te smelten in een grote kleioven die tatara wordt genoemd. Zodra de juiste temperatuur is bereikt, is het aan de tatara-meesters om de tatara zorgvuldig te controleren en zo nodig meer ijzerzand en houtskool toe te voegen. Deze stap is cruciaal en vereist dat het team 72 uur ononderbroken aanwezig is.
STAP 2: HET STAAL SORTEREN
Zodra het drie dagen durende smeltproces is voltooid, openen de tatarameesters de kleioven om de tamahagan eruit te halen. Uit de tamahagan scheiden zij de staalmassa volgens het koolstofgehalte.
Bij vakkundige combinatie geven het staal met hoog koolstofgehalte en het staal met laag koolstofgehalte de kling respectievelijk vlijmscherpte en sterkte.
Een zwaard dat van slechts één soort staal is gemaakt, zou resulteren in een lemmet dat te broos is of gemakkelijk bot wordt.
STAP 3: ZUIVEREN VAN HET STAAL
De beste stukken tamahagane worden naar een smid gestuurd die het staal verschillende keren verhit, hamert en buigt – tot 16 keer – om het ijzer en de koolstof verder te combineren en de resterende onzuiverheden, of “slak”, te verwijderen.
STAP 4: HET SMEDEN VAN DE KLING
Nadat de smid alle onzuiverheden uit de verschillende soorten staal heeft gehamerd, wordt het koolstofrijke staal verhit en gevormd tot een lang stuk met een U-vormig kanaal. Het koolstofarme staal wordt eveneens verhit en gehamerd tot een strip die perfect in de geul past.
De twee metalen worden vervolgens aan elkaar gesmeed. De twee soorten tamahagane zijn nu precies waar ze moeten zijn; het harde staal vormt de buitenste schil van het zwaard om het scherpte te geven, terwijl het koolstofarme staal fungeert als de duurzame kern.
STAP 5: COATING VAN DE KLING
Nu het staal van de kling is ‘gemonteerd’, is een laatste stookbeurt nodig. Een dik mengsel van klei en koolstofpoeder wordt aangebracht op de bovenzijde van de kling en de stompe achterkant, terwijl de hoofdrand van het zwaard slechts licht wordt gecoat.
Dit dient zowel om het blad te beschermen als om het zijn karakteristieke golvende patroon, hamon genaamd, te geven dat later bij het uiteindelijke polijsten zichtbaar wordt. De kling wordt vervolgens gebrand bij een temperatuur net onder 815 °C (1500 °F). Bij een hogere temperatuur kan de kling barsten.
STAP 6: HET BUIGEN VAN DE KLING
De kling wordt uit het vuur gehaald en in water gedompeld. Het verschil in de mate en snelheid van contractie tussen de twee vormen van staal in de kling zorgt ervoor dat het zwaard buigt. Dit proces geeft het zwaard zijn karakteristieke kromming.
STAP 7: HET POLIJSTEN VAN DE KLING
Nu is de kling volledig gesmeerd en gaat naar de zwaardpolijster. De kling wordt zorgvuldig gepolijst met een reeks slijpschijven en polijststenen om de rand van het zwaard te verfijnen. Deze polijstfase kan enkele weken of zelfs maanden duren.
STAP 8: MONTAGE VAN DE KLING
De metaalbewerkers monteren de kling met zijn decoratieve beschermer (aan het handvat van het zwaard). Vervolgens monteren de timmerlieden de kling in een gelakte houten schede, die de ambachtslieden vervolgens op ingewikkelde wijze versieren.
Het handvat wordt vervolgens gemaakt van goud, leer en/of steen. Deze laatste stappen zorgen voor een afwerking die evenzeer een kunstwerk is als de kling zelf.
STAP 9: EINDINSPECTIE
Het afgewerkte zwaard gaat terug naar de meester voor een laatste inspectie. Indien goedgekeurd, is het zwaard klaar om overgedragen te worden aan zijn nieuwe meester.
EINDINSPECTIE
Tijdens de 14e eeuw, een tijd van oorlog en conflicten in Japan, waren bekwame zwaardmeesters zeer gewild.
Maar toen het shogunaat zijn macht verloor en de Meiji Restauratie begon, probeerde Japan te moderniseren en verloor de samoerai zijn privileges en positie in de samenleving.
Toen de vraag naar zwaarden afnam, schakelden ambachtslieden en fabrikanten over op het maken van messen.
Vandaag de dag is de Japanse bestekkunst een directe afstammeling van de Japanse zwaardkunst, en veel van dezelfde technieken en ontwerpen worden nog steeds gebruikt.
Nu authentieke traditionele samoerai zwaarden astronomische prijzen bereiken (als je er een kunt vinden om te kopen), is de beste optie om Japans bestek van hoge kwaliteit te bezitten.
